Revista Haemus: E
dashur Mariklena Niço. Cilësia e poezisë që shkruan e nënkupton në njëfarë
mënyre jetën e tërhequr që bën. Si e shikon tani, pas kaq shkrimesh, praninë në
shtyp dhe në botime?
Mariklena Niço: Ftuesi fisnik t’i rrit vlerat në sytë
e vetes. Unë ju falenderoj për mikpritjen në Haemus dhe ju uroj suksese në
punën, përkushtimin tuaj, ndaj artit dhe kulturës shqiptare.
Poezia vjen dhe bëhet një mënyrë të
jetuari; më pas – një lloj jete që nuk mundesh ta mbash vetëm për vete; vjen
koha kur duhet të kuptosh se sa do të mundet ajo të jetojë pa ty, ose koha kur
duhet ta harrosh, pra, botimi.
Je lindur e rritur në Korçë... Si do ta përshkruaje Korçën për një lexues
që ka pak njohuri rreth traditës së atjeshme kulturore shumëvjeçare? Po për një
lexues që i di gjërat vetëm nga historia dhe nga librat?
Qyteti i Korҫës është themeluar nga
një njeri vizionar. Në shekullin XV, Iliaz Bej Mirahori, duke qëndruar buzë
lumit të Mborjes, me vështrimin përpara, tha: ”Këtu do të ngrihet Korҫa.” Dhe ashtu u bë. Ky fat përsëritet në
mënyra të ndryshme: qyteti, në kohë të vështira, gjithmonë i ka lindur
shpëtimtarët e vet.
Një lexuesi me pak njohuri, si një udhëtari pa hartë, do t’i thosha të
zgjidhte pa frikë atë udhë që të çon në qytet.
Ato që nuk shkruhen në libra, duhen
prekur dhe ndier nga afër; një rrugë me pisha në park, dy-tri rrugica ku
s’kalon kush, por gjithmonë rri fshehur një sy që të sheh, dy-tri serenata që i
këndojnë të gjithë. Korҫarët e duan jetën të hijshme, e bukura, arti vlerësohen
si një shkallë më e lartë mirëqenieje. Pjesa tjetër e shpirtit që nuk duket në
rrugët e qytetit, rri e të pret në muze.
Çfarë mendon se ka humbur dhe çfarë ka mbetur nga jeta e dikurshme korçare?
Në një poezi me kujtime fëmijërie e
qyteti, shkruaj:
“Kur
ne u lindëm
nuk lejohej të binin këmbana
dhe krahët e qytetit ishin prerë
me gjithë stoli.”
Ҫfarë humbi është e thënë në vargje,
mbeti kujtesa dhe vetëdija për to që sot po e ndihmojnë qytetin të
ripërtërihet.
Cilat mendon se ishin shtysat e para që të kthyen, apo të nisën drejt
shkrimit?
Endërrimi, shkëputja nga realiteti,
përfytyrimi, këto të kthejnë nga ku je nisur dhe të nisin andej nga je kthyer.
Si e sheh tani periudhën dhe vendet ku kalove fëmininë dhe vitet e
shkollimit?
Fëmijëria i ka shënuar të bukura dhe të
paqta vendet në kujtesë. Por, në ҫdo rikthim, ngjiten copëza të harruara të mozaikut;
më kujtohet, dikur, në shkollën fillore, ndonjëherë binte alarmi, në mes të
orës së mësimit, ne duhet të mbulonim dritaret me letra të zeza dhe të
rreshtoheshim për të hyrë në vendstrehimin që ndodhej në oborr. Përgatitje
reale për t’u ndeshur me fantazinë. Kjo dhe ngjarje të tjera më janë dukur të
ҫuditshme. Më pas, vitet erdhën me zhurmë, përmbysje e ndryshime, u përpoqa të
kuptoja sa munda, duke u rritur mes tyre.
A ka ndonjë ngjarje, e cila të ta ketë veguar gjer edhe me dhimbje se rruga
jote është letërsia?
Kam një natyrë të heshtur dhe më tërheq
vetmia, aty kam nisur t’ia dëgjoj zërin vetes. Përjetimi i dhimbjes vetjake dhe
i dhembshurisë për gjëra jashtë meje, më kanë mësuar të mbaj një fletore
shënimesh, kjo është shndërruar tani në zakon. Kam kthjelluar veten duke shkruar,
kam thënë gjëra që s’do të mundja dot ndryshe.
A mund të na thuash diçka për librat dhe autorët që ke më për zemër?
Nga fëmijëria më vjen një kujtesë e
përfytyrimeve dhe aromave të disa librave. Leximet e hershme kanë qenë letërsi
klasike. Në poezi, kam shijuar së pari Lasgush Poradecin dhe Migjenin. Ndër
shkrimtarët që i kam ndier më afër, në periudha të ndryshme leximi, kanë qenë
Franc Kafka, Jorge Luis Borges, Fernando Pessoa, Janis Ricos, për gjuhën prej
përralle, Mitrush Kuteli, për poezinë e thellë, përplot ndjeshmëri, Martin
Camaj e Frederik Rreshpja.
Si do t’i përshkruaje shkurtimisht botimet e tua?
Kam botuar vetëm një libër, mund ta
përshkruaj si të zhdukur, në kushte botimi ku libri i ngarkohet autorit në
shpinë, pasi del nga shtëpia botuese.
Çfarë marrëdhëniesh ke me shkrimtarë e lexues?
Nuk kam bërë një jetë letrare aktive e,
si rrjedhojë, marrëdhëniet më të mira i kam përmes librave të tyre. Nuk di të
them shumë për lexues, por mjaftojnë vetëm disa, me shije të hollë për poezinë
dhe dashamirësi prekëse për vargun tim, që të marr guxim për më tepër.
Si kalon një ditë e jote kur shkruan? Po një ditë kur ndodh të mos
shkruash?
Më ka ndodhur të kem periudha të gjata
shkëputjeje nga poezia, pastaj jam kthyer. Ka qenë përherë si kthimi në vende
për të cilat të tjerët të sigurojnë se janë zhdukur, ashtu siҫ ka pasur edhe
shijen e një kthimi, në vende të panjohura.
Kanë ndryshuar thelbi dhe trajta e poezisë qysh kur nise të shkruaje e deri
tani, kur poezia jote kërkon në hapësira të parrahura të shprehjes?
Po, ka ndryshuar ndjeshëm, krahas
ndryshimit të vetëdijes sime, por poezia është një vetëdije më e lartë.
Një poezi dhe / ose një varg, të cilin do të doje ta kishe shkruar...
Janë shumë, disa bëhen lajtmotiv i një
dite, ose kohe. Nuk guxoj të them që do të doja t’i kisha shkruar, por i kam
ndier sikur t’i kem shkruar. Tani më ndërmenden disa vargje nga Martin Camaj:
“Avitu
njeri!
Nga palci i urrejtjes dëshiroj me dalë,
si bima prej fare, në pranverë.”
Po një poezi dhe / ose një varg që do të doje ta dinin përmendësh lexuesit?
Këtë do të doja ta kisha shkruar,
ndoshta do të mundem një ditë.
Sa mund të na thuash për librin që po shkruan tani?
Është një libër për heshtjen, heshtjen
si disiplinë vetjake që të përcjell tek shkrimi. Pastaj për heshtje që
tjetërsojnë, shkretojnë dhe... heshtje të tjera.
Si është mjedisi ku jeton tani? Për çfarë të ze malli më shumë?
Mjedisi ku jetoj tani, prej 5 vjetësh,
ka qenë më shumë i brendshëm, se i jashtëm. Ardhja në jetë e dy vajzave të mia
ma eklipsoi botën, tani jam e lumtur që nuk kam humbur asnjë fill të padukshëm
nga rritja e tyre. Unë e dua Prishtinën për këtë edhe ngaqë këtu shpërfaqet
ana tjetër e mundimit të botës shqiptare, për të qenë, për ta shkruar të
vërtetë historinë e saj... Malli më ze, më shumë, për fëmijërinë:
“Ajo
që s’ndërrohet
këmisha e ditëve të para
cipa e hollë e dritës që na bëhet lëkurë.”
Mund të thuash se ke njohur edhe mërgimin ‘klasik’, përfshi atë të
brendshmin, nëpër të cilin kalon shpesh çdo shkrimtar? Çfarë veçanësish ka
mërgimi yt?
Ka qenë një mërgim prej të gjithave,
deri diku edhe prej vetes. Ka qenë edhe i kërkuar, si një nevojë e brendshme,
për t’u edukuar në një tjetër përmasë, gjë që vendlindja nuk ta lejon, ndoshta
sepse aty i ke shumë pranë rrënjët e tua.
Çfarë do të doje të kishte dhe të mos kishte shtypi letrar?
Disa me fjalën thurrin gjerdanë.
Disa shkojnë fjalë në fill që këputet.
Ka edhe nga ata që këmbëngulin të
lidhin nyje gjithҫka.
Të paktën, të mos jenë të pranishëm,
këta të vargut të fundit.
Një libër, një ngjarje, një njeri, një parabolë që tani mendon se kanë
ndikuar ndjeshëm në krijimtarinë tënde...
Në fillim, im atë që shkroi poezi, por
s’e ndoqi udhën e saj. Pikëpamjet e Lasgush Poradecit për poezinë, të
përmbledhura nga Petraq Kolevica në librin me kujtime: “Lasgushi më ka thënë.” Një
skicë e Franc Kafkës, titulluar “Natën”, ku shkruhet: ... ”Kurse ti rri e përgjon, ti je një përgjues, ti shquan njeriun që ndodhet
më pranë, nga drita e pishtarit, të hedhur në këmbët e tua... Përse përgjon ti?
Duhet përgjuar, thonë! Po, dikush duhet të rrijë zgjuar”... Një thënie e
ardhur në kohën e duhur, nga një njeri që e ҫmoj: “Lutu si di dhe do mësosh si duhet!”
Çfarë pyetje do t’i kishe bërë vetes në mbarim të kësaj bisede?
(2016)